Xét nghiệm mất đoạn AZF là một công cụ quan trọng để xác định nguyên nhân vô sinh ở nam giới, đặc biệt đối với nam giới vô tinh và thiểu tinh nặng. Xét nghiệm giúp các bác sĩ có định hướng chính xác hơn trong quá trình điều trị cho bệnh nhân.
AZF là gì?
AZF – viết tắt của Azoospermia Factor (yếu tố gây vô tinh trùng), là một vùng nằm trên nhánh dài của nhiễm sắc thể Y, bao gồm 3 tiểu vùng AZFa, AZFb và AZFc chứa các gen cần thiết cho quá trình sinh tinh ở nam giới. Mất đoạn vùng AZF trên nhiễm sắc thể Y là yếu tố di truyền phổ biến thứ 2 gây vô sinh nam [1].
Các ảnh hưởng đến khả năng sinh tinh của mất đoạn AZF là khác nhau, tùy thuộc vào phạm vi và vị trí tiểu vùng bị tác động.
- Mất đoạn AZFa gây hội chứng SCOS (chỉ có tế bào Sertoli), là tình trạng tinh hoàn chỉ chứa tế bào Sertoli mà không có các tế bào dòng tinh, không sản xuất được tinh trùng [2]. Gần như không thể thực hiện TESE (lấy tinh trùng từ tinh hoàn) cho ICSI (bơm tinh trùng vào bào tương trứng) ở trường hợp này [1].
- Mất đoạn hoàn toàn AZFb gây ra tình trạng vô tinh, hầu như không thể lấy được tinh trùng bằng kỹ thuật TESE [1].
- Mất đoạn một phần AZFb gây nhiều tình trạng khác nhau như giảm sinh tinh trùng, bất thường hình thái tinh trùng, hội chứng OAT (oligo-astheno-teratozoospermia)… tùy thuộc vào vị trí mất đoạn [3]. Có thể thực hiện TESE trong trường hợp này [1].
- Mất đoạn AZFc gây nhiều tình trạng – mức độ sản xuất tinh trùng dao động từ thiểu tinh mức độ nặng đến vô tinh (thường không vượt quá 1 triệu tinh trùng/ml). Khoảng 50-60% trường hợp vẫn có sự hiện diện của tinh trùng trong tinh dịch, tuy nhiên tỷ lệ thụ thai tự nhiên rất thấp [2]. Ở người vô tinh mang mất đoạn AZFc, tỷ lệ thành công khi thực hiện TESE trung bình đạt 50%, có thể lên đến 70% [1].
- Mất đoạn kết hợp (mất đoạn AZFabc, mất đoạn AZFbc) có thể xảy ra ở một vài trường hợp, dẫn đến vô tinh và gần như không thể thực hiện TESE.
Xét nghiệm AZF được chỉ định đối với các trường hợp:
- Nam giới vô tinh hoặc thiểu tinh nặng (mật độ tinh trùng < 5 triệu tinh trùng/ml);
- Trước khi phẫu thuật cắt bỏ giãn mạch thừng tinh;
- Anh trai/em trai của bệnh nhân có mất đoạn AZF;
- Các trường hợp vô tinh và được xác định là không do tắc nghẽn (NOA);
- Trường hợp vô sinh mà không giải thích được nguyên nhân.
Ý nghĩa của xét nghiệm mất đoạn AZF:
Đột biến mất đoạn vùng AZF trên nhiễm sắc thể Y là bất thường di truyền gây vô sinh phổ biến thứ 2 ở nam giới, chỉ sau hội chứng Klinefelter [1]. Việc xác định mất đoạn ở vùng AZF là một xét nghiệm quan trọng góp phần xác định nguyên nhân gây vô sinh ở nam giới. Xét nghiệm có giá trị tiên lượng, giúp bác sĩ lâm sàng có định hướng điều trị phù hợp cho bệnh nhân. Qua đó, giảm chi phí việc điều trị nội khoa không hiệu quả, gây tốn kém cho người bệnh.
Ngoài ra, xét nghiệm AZF còn là cơ sở để bác sĩ tư vấn di truyền cho bệnh nhân, giúp người bệnh hiểu rõ về tình trạng của mình và nguy cơ di truyền cho thế hệ sau.
Xét nghiệm mất đoạn AZF tại Genome:
- Phương pháp xét nghiệm: Multiplex Real-time PCR.
- Nguyên lý xét nghiệm:
- Tại Genome, chúng tôi sử dụng các trình tự oligonucleotide đặc hiệu có khả năng phát hiện các Sequence-Tagged Sites (STS) trên nhiễm sắc thể Y liên quan đến mất đoạn AZF (sY84, sY86, sY127, sY134, sY142, sY242, sY254, sY255, sY615, sY1125, sY1197, sY1206 và sY1291).
- Ngoài ra, xét nghiệm cũng phát hiện sự có mặt của gen SRY và sử dụng các gen mục tiêu bổ sung để kiểm soát chất lượng mẫu (SIC) (user manual của bộ kit)
- Thời gian trả kết quả: từ 03 ngày làm việc.
- Loại mẫu: 2ml máu tĩnh mạch.
Tài liệu tham khảo:
[1] C. Krausz, P. Navarro-Costa, M. Wilke, F. Tuttelman, EAA/EMQN best practice guidelines for molecular diagnosis of Y-chromosomal microdeletions: State of the art 2023, Andrology 12(3) (2024) 487-504.
[2] P. Navarro-Costa, C.E. Plancha, J. Goncalves, Genetic dissection of the AZF regions of the human Y chromosome: thriller or filler for male (in)fertility?, J Biomed Biotechnol 2010 (2010) 936569.
[3] P.H. Vogt, U. Bender, B. Deibel, F. Kiesewetter, J. Zimmer, T. Strowitzki, Human AZFb deletions cause distinct testicular pathologies depending on their extensions in Yq11 and the Y haplogroup: new cases and review of literature, Cell Biosci 11(1) (2021) 60.